Het hout [recensie]

In een door kloosterlingen geleid jongenspensionaat vindt in de jaren vijftig van de vorige eeuw seksueel misbruik, sadisme en vernedering plaats. Broeder Bonaventura is er getuige van en zwijgt zoals iedereen. Maakt dit hem medeplichtig? ‘Het hout‘ geeft een indringend beeld van de misdaden en de hypocrisie in de roomse kerk, die heden nog de verontwaardiging en frustratie oproepen van wie er het slachtoffer van zijn geweest.

Recensie
Pas de laatste jaren is er openbaarheid en zijn er excuses. Maar misbruik is niet iets van de laatste jaren, het is helaas iets van alle tijden. Waar mensen macht voelen en misbruiken, lijden andere mensen. Zo wordt ook pijnlijk duidelijk in het boek Het hout van Jeroen Brouwers, die daarmee een terechte nominatie voor de ECI Literatuurprijs kreeg.

In het boek wordt vanuit de hoofdpersoon, Eldert Haman, vertelt, hoe hij na de oorlog, met alle verschrikkingen vandien, als leraar Duits op een jongenspensionaat terecht komt. Dit pensionaat wordt geleid door Franciscaner broeders en langzaam maar zeker wordt Eldert opgenomen in het klooster. Eerst door er te blijven eten en slapen, later als echte broeder, doordat hij als een soort logisch vervolg op het steeds meer in het klooster zijn, zijn geloftes heeft afgelegd. Daarmee is ook zijn identiteit afgelegd en alles wat hem bindt aan de ‘wereldse buitenwereld’. Vanaf dat moment is hij broeder Bonaventura.

In Het hout wordt het kloosterleven van de Franciscaner broeders goed omschreven. De gebruiken, de rituelen, de gedachte achter de manier van leven. Een van de drie geloftes die gesymboliseerd worden door de knopen in het touw die om de bekende bruine kledij zit, is de gelofte van kuisheid. En door alle onkuise gedachten en handelingen te verbieden, lijkt het bijna logisch dat er iets mis moet gaan. Overigens ben ik het daar persoonlijk niet mee eens, je hebt, hoe moeilijk ook, altijd een keuze. Wanneer je pedoseksuele gevoelens hebt, kun je daar niets aan doen, maar je kunt er wel voor kiezen om er niets méé te doen, om geen slachtoffers te maken.

Terug naar het klooster. Al snel wordt duidelijk dat door een heleboel broeders op een heel verkeerde manier met de jonge jongens om wordt gegaan. Waar het bij de een blijft bij een streling, is de ander bezig met uitgebreide inspecties voor en na het douchen en is bij weer een andere broeder een schrammetje voldoende voor een uitgebreid lichamelijk onderzoek. De ergste van allen is broeder Mansuetus, die zowel de mede-broeders als de kinderen vernedert. Bij de kinderen gaat hij nog een paar stappen verder, hij slaat, met het gevreesde ‘hout’ (een strijkstok) terwijl hij de kinderen voorover op zijn bureau gedrukt houdt. En alsof dat nog niet erg genoeg is, verricht hij ook seksuele handelingen.

Wanneer hij zijn oog op een mooi blond jongetje, Mark, heeft laten vallen, gaat het helemaal mis, zowel met Mark als met diens boezemvriend Wil. Broeder Bonaventura heeft daar weet van, zoals iedereen, maar niemand zegt iets, niemand doet is. Terecht vraagt hij zich af of hij daardoor mede-schuldig is.

Wanneer Bonaventura ondraaglijke kiespijn krijgt, mag hij, bij wijze van uitzondering, naar de ‘boze buitenwereld’ om een tandarts te bezoeken. In de wachtkamer treft hij een vrouw, Patricia, en het is eigenlijk liefde op het eerste gezicht, al durft Bonaventura bij de eerste ontmoetingen niet eens iets te zeggen. Patricia vraagt hem om het lef te hebben uit het klooster weg te gaan. Hij durft niet, ziet voor zichzelf een rol voor de jongens, als betrouwbaar persoon, als een van de weinigen waar ze veilig zijn en die op een onopvallende manier voor ze op komt.

In het boek gaat het enorm vaak over seksuele behoeftes. Kennelijk is het feit dat men er niet aan mag denken, voldoende om er een groot deel van de dag mee bezig te zijn, zowel in gedachten als in handelen. Ik voelde me er wat ongemakkelijk bij, al die expliciete beschrijvingen. Tegelijkertijd maakt het duidelijk hoe zeer seksuele behoeften aanwezig zijn, en hoe onnatuurlijk het is om te moeten beloven er niet aan te denken.

Tegen het eind van het boek, wordt je als lezer wat wanhopig, want net zoals Bonaventura, zie je als lezer geen oplossing. Hoewel je Bonaventura de liefde met Patricia meer dan gunt, zijn er ook de jongens, voor wie het vreselijk is om een van de weinige ‘veilige’ broeder te moeten missen. Gelukkig heeft Jeroen Brouwers voor een slot gekozen wat eigenlijk niet past bij de rest van de toon van het boek, maar waar ik wel enorm blij mee ben.

Het hout is een boek wat pijn doet, wat echt raakt en wat zeer indrukwekkend is. Van mij krijgt het de maximale score van 5 sterren.

Het hout – Jeroen Brouwers
Paperback, 282 pagina’s, uitgeverij Atlas Contact
Bestel dit boek hier >>>>