Zwanger en werk

Je bent zwanger en werkt bij een werkgever. Dan komen er allerlei vragen op, zoals: wanneer moet ik mijn werkgever inlichten, wat zijn mijn rechten als ik zwanger ben, ben ik nog steeds verplicht om nachtdiensten te doen, waar moet ik op letten als ik met gevaarlijke stoffen werk, heb ik recht op meer pauzes en hoe zit het na de bevalling met geven van borstvoeding op het werk?

Zelfstandig ondernemer?
Maar allereerst: ben jij een zelfstandig ondernemer en zwanger? Het recht op een zwangerschaps- en bevallingsuitkering voor zelfstandigen is tegenwoordig geregeld in de Wet arbeid en zorg. De regeling wordt uitgevoerd door de UWV en betaald uit de algemene middelen. Zelfstandigen hebben sinds kort namelijk ook recht op zwangerschapsverlof. Ook wordt de aanmeldtermijn voor de vrijwillige verzekering voor zelfstandigen verlengd van vier naar dertien weken.

Buitenshuis werken heeft op zichzelf geen nadelige invloed op de zwangerschap. Wel kunnen bepaalde werkomstandigheden risico’s voor de zwangerschap met zich meebrengen. Daarom zijn er verschillende regelingen voor zwangere en pas bevallen werkneemsters. Hieronder de belangrijkste onder een rij.

Plichten van de werkgever
Ieder bedrijf is verplicht om een RisicoInventarisatie & Evaluatie (RI&E) op te stellen. Hierin staat hoe werknemers veilig en gezond kunnen werken, inclusief een inventatisatie van de specifieke risico’s voor werkneemsters tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding. Ben je zwanger, vraag dan naar de RI&E bij jouw werkgever. Staat in de RI&E dat er binnen het bedrijf voor jouw specifieke gevragen zijn? Dan is jouw werkgever verplicht om daar maatregelen tegen te nemen. Bijvoorbeeld door de werkplek of methode van werken aan te passen of door hulpmiddelen in te zetten. Op jouw beurt ben je trouwens verplicht om die hulpmiddelen ook te gebruiken. Heeft jouw werkgever geen RI&E, vraag dan advies bij de arbodienst, bijvoorbeeld op het arbeidsgezondheidskundig spreekuur. Je kunt ook jouw werkgever vragen om de arbodienst alsnog in te schakelen.

Jouw rechten
Je werkgever moet er voor zorgen dat je veilig en gezond kunt werken. Mogelijke gevaren moet de werkgever wegnemen. Blijkt dat niet afdoende, dan kan het werk of de werktijden worden aangepast. In het uiterste geval krijg je tijdelijk ander werk aangeboden of wordt je vrijgesteld van werken. Twijfel je over mogelijke gevaren, vraag dan advies aan de arbodienst op het arbeidsgezondheidskundig spreekuur.

Andere werktijden
Lukt het niet om jouw werk volledig uit te voeren? Maak dan met je werkgever afspraken over aangepaste werk- en rusttijden. Hier heb je recht op (tot zes maanden na de bevalling):
* regelmatige werk-en rusttijden;
* extra pauzes (maximaal 1/8 deel van uw werktijd);
* een geschikte, afsluitbare ruimte om te kunnen rusten (met bed of rustbank):
* geen verplichting tot overwerk en nachtdiensten;
* zwangerschapsonderzoek in werktijd.

Tijdelijk ander werk?
Kun je jouw werk toch niet veilig en gezond uitvoeren, dan moet jou werkgever je tijdelijk ander werk aanbieden. Je kunt worden vrijgesteld van werken, als blijkt dat dit ook dan niet mogelijk is. De (bedrijfs)arts dient te bevestigen dat jouw werk inderdaad risico’s inhoudt. Kun je niet werken vanwege je zwangerschap, dan heb je recht op een Ziektewetuitkering ter hoogte van je Ziektewetdagloon.

Fysiek zwaar werk
Tijdens de zwangerschap mag je niet verplicht worden om zwaar lichamelijk werk te doen, zoals zwaar tillen, trekken, duwen of dragen. Zeker in de laatste drie maanden voor de bevalling is het beter om dit zware werk zoveel mogelijk te beperken. Twijfel je, overleg dan met de (bedrijfs)arts. In de laatste drie maanden van de zwangerschap mag je ook niet verplicht worden om vaker dan één keer per uur te bukken, te hurken of te knielen.

Wat kan wel en wat niet?
* Tijdens de hele zwangerschap: bukken, hurken, knielen zoveel mogelijk voorkomen;
* Laatste drie maanden van de zwangerschap: bukken, hurken, knielen en staande voetpedalen bedienen – dagelijks niet meer dan eenmaa per uur;
* Tijdens zwangerschap en tot drie maanden na de bevalling: handmatig tillen van gewichten zoveel mogelijk beperken;
* Is tillen toch nodig, dan moet het in één handeling te tillen gewicht minder zijn dan tien kilo;
* Vanaf de twintigste week van de zwangerschap mag niet vaker dan tien keer per dag niet meer dan vijf kilo worden getild;
* Vanaf de dertigste zwangerschapsweek mag niet vaker dan vijf keer per dag niet meer dan vijf kilo worden getild.

Nacht- en/of ploegendiensten
Als je in nacht- of ploegendienst werkt, kun je aan je werkgever vragen om je werk- en rusttijden tijdens de zwangerschap aan te passen. Een zwangere heeft recht op extra pauzes en is in principe niet verplicht om te werken in een nachtdienst of om over te werken. Deze regels gelden ook voor de eerste zes maanden na de bevalling.

Staand werken
Het is wettelijk geregeld dat je altijd even moet kunnen zitten als het werk het toelaat of als je hieraan behoefte hebt. Ook mag je niet verplicht worden om staande voetpedalen te bedienen.

Stress
Stress kan schadelijke gevolgen hebben voor jezelf en voor je kind. Heb je last van de werkdruk, overleg dan met je werkgever over hoe de werkdruk kan worden verminderd of over aanpassing van de rust- en werktijden.

Werken met chemische stoffen
Sommige concentraties van chemische stoffen zijn gevaarlijk als je bezig bent om zwanger te worden, tijdens de zwangerschap en als je borstvoeding geeft (via moedermelk). Het kan leiden tot onvruchtbaarheid, afwijkingen bij het kind, groeistoornissen of een miskraam. De chemische stoffen kunnen in jouw bloed komen door inademen, inslikken of aanraken.

* Zorg dat je bij het werken met chemische stoffen zo hygiënisch mogelijk werkt;
* Kijk altijd in de RI&E wat de specifieke risico’s zijn tijdens de zwangerschap en periode van borstvoeding. * Ook kun je in de CAO kijken of hierover bepalingen zijn opgenomen. Vraag eventueel advies aan de (bedrijfs)arts. Je werkgever moet zich in ieder geval houden aan de grenswaarde (de MAC-waarde: de maximale aanvaarde concentratie in de lucht op de werkplek);
* Werk je met een verpakt product, dan zie je op het etiket of er schadelijke stoffen inzitten. Op sommige producten staat niets vermeld (geneesmiddelen en diergeneesmiddelen): informeer in dat geval bij uw werkgever over gevaren bij het bereiden of toedienen;
* Bij te grote risico’s of onzekerheden ben je niet verplicht om met chemische stoffen te werken. Je mag in ieder geval niet werken met lood en loodwit.

Werken met straling
Of straling gevaarlijk is, hangt af van het soort straling. Straling van bijvoorbeeld beeldschermen en electrische apparaten levert in het algemeen geen extra problemen op tijdens de zwangerschap. De zogenaamde ioniserende straling kan wel schade veroorzaken aan het ongeboren kind, vooral in de eerste periode van de zwangerschap. Deze straling komt voor in kerncentrales, röntgenkamers van ziekenhuizen en laboratoria. Werk je met straling, meld je zwangerschap dan zo vroeg mogelijk bij de bedrijfsarts of stralingsdeskundige. Overleg samen over hoe je jouw werk verantwoord kunt uitvoeren.

Werken met infectierisico
Heb je werk waarbij je in contact kunt komen met het virus dat rode hond veroorzaakt (Rubellavirus) of met de parasiet die toxoplasmose kan veroorzaken (als je met katten werkt)? Dan ben je niet verplicht om deze werkzaamheden uit te voeren tijdens de zwangerschap, tenzij is aangetoond dat je voldoende antistoffen hebt. Ook enkele andere infecties kunnen schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Informeer hiernaar bij je werkgever of de arbodienst. Let op als je werkt met ziektekiemen, als je met geïnfecteerde patiënten werkt of als je in de agrarische sector werkt en verhoogd risico loopt. Je kunt ook bij de brancheorganisatie informeren naar mogelijke risico’s. Overigens kun je de kans op een infectie zelf verkleinen door in ieder geval zo hygiënisch mogelijk te werken. Tegen sommige infecties is ook vaccinatie mogelijk.

Overige risico’s
*  Het is niet verstandig om tijdens de zwangerschap en periode van borstvoeding onder extreme kou of hitte te werken. De bloeddruk kan dan snel dalen en de bloedvoorziening naar de baarmoeder kan afnemen.
* Tijdens de zwangerschap mag je niet worden blootgesteld aan schadelijk geluid (80dB maximaal gedurende acht uur per dag). Met name het ongeboren kind is gevoelig voor schadelijk geluid. Vanaf welke zwangerschapsmaand het gehoor van het ongeboren kind beschadigd kan worden, is niet precies bekend.
* Tijdens de zwangerschap ben je niet verplicht om onder overdruk te werken (bijvoorbeeld duik- en caissonarbeid). Als je te abrupt terugkeert naar de omgevingsdruk heeft u een verhoogd risico op decompressieziekte. Behandeling van deze ziekte is echter zeer schadelijk voor het ongeboren kind (zuurstoftherapie).
* Je mag tijdens de zwangerschap niet worden blootgesteld aan sterke lichaamstrillingen of schokken. Je loopt daarmee risico op rugklachten en een verhoogd risico op vroeg- en doodgeboorte. De werkgever moet, als je hierom vraagt, tijdelijk voor ander werk zorgen. Overleg hierover met je bedrijfsarts.

Zwanger tijdens werkloosheid
Zit je in de WW en ben je zwanger dan moet je met de volgende dingen rekening houden:
* Je blijft verplicht te solliciteren tot je zwangerschapsverlof ingaat;
* Je moet een verklaring van je verloskundige of arts, bij je werkbriefje, inleveren waarin staat wanneer de uitgerekende datum is;
* Je moet (ruim voor je recht hebt op verlof) ZELF de formulieren om je verlof te regelen aanvragen bij de uitkerende instantie;
* Tijdens je zwangerschapsverlof stopt je WW-uitkering tijdelijk en ga je voor de periode van zwangerschapsverlof over naar de ziektewet. Je WW gaat weer in als je zwangerschapsverlof eindigt.

Heb je een bijstandsuitkering, dan verschilt het per gemeente wat ze van je eisen. In principe blijf je verplicht te solliciteren (als je al sollicitatieplicht had) tot aan je zwangerschapsverlof. Je bijstandsuitkering loopt gewoon door tijdens je zwangerschapsverlof. In principe hoef je niets bijzonders te regelen als je een bijstandsuitkering hebt. Een zwangerschapsverklaring van je verloskundige zal door de meeste gemeenten wel gevraagd worden.

Lees ook:
Zwanger en sporten
Zwanger en uitgaan
Zwanger en medicijnen
Ik ben … zwanger; alle weken op een rij

Bron: ministerie SZW en UWV